Mevlana
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (1207-1273) Onun Fikir Dünyası
Mevlânâ, Doğu-Batı fark etmeksizin insanlığa seslenen, aşk, sevgi, hoşgörü ve manevî derinlik denince akla ilk gelen mutasavvıflardan biridir.
1. Mevlânâ Kimdir?
- Hayatı Kısaca
- Mevlânâ, bugünkü Afganistan topraklarında (Belh şehri) dünyaya gelir (1207). Ailesi, Moğol istilası nedeniyle göç eder; Mekke, Şam gibi duraklardan sonra Konya’ya yerleşir.
- Babası Bahaeddin Veled ünlü bir âlimdir. Mevlânâ da hem dini ilimler (fıkıh, tefsir, hadis) hem de edebiyat ve tasavvuf eğitimi alır.
- 1244’te Şems-i Tebrizî ile karşılaşması, hayatının dönüm noktası olur. Bu dostluk, Mevlânâ’yı ilahî aşk ve tasavvuf yolunda bambaşka bir ufka taşır.
- 1273’te Konya’da vefat eder. Vefat gecesini “Şeb-i Arûs” (Düğün Gecesi) olarak adlandırır; çünkü ona göre ölüm, dünyadan Hakk’a vuslatın başlangıcıdır.
- “Rûmî” Lakabı
- “Rûmî”, Anadolu topraklarına o dönemde “Diyar-ı Rûm” denmesinden gelir. Dolayısıyla Mevlânâ, “Anadolulu Mevlânâ” manasında “Mevlânâ Rûmî” şeklinde tanınır.
- Mevlânâ’nın Şahsiyeti
- Zamanının güçlü bir âlimi, medrese hocası, vaizi… Ama aynı zamanda derviş gönüllü bir tasavvuf ehli.
- Coşkulu, sevgi dolu, insana dair her şeyi kucaklayan bir yaklaşım geliştirmiştir. “Ne olursan ol yine gel” sözü (gerçi bu ifade birebir Mesnevî’de geçmez, ama ruhu yansıtır) bu kapsayıcı tutumun sembolü hâline gelmiştir.
2. Mevlana'nın Düşünce Dünyası
- Aşk ve İlahi Aşk
- Mevlânâ’nın eserlerinde en çok öne çıkan temalardan biri aşktır. Ancak söz konusu aşk, dünyevî bir sevgiden ziyade, Allah’a (Hakikate) duyulan sonsuz özlemdir.
- “Aşk” onun sözlüğünde birleştiren, arındıran ve olgunlaştıran bir güçtür. Dünyadaki her sevgi, aslında ilahi aşkın bir yansıması olarak değerlendirilir.
- Nefis Terbiyesi ve İnsan-ı Kâmil
- Mevlânâ, insana dair zaaf ve tutkuları reddetmez; ama onları terbiye etmek gerektiğini söyler.
- “Dünya sevgisi” ölçüsüz olursa insanı yoldan çıkarır. Oysa nefsin tezkiye edilmesi (arındırılması) kişiyi kâmil insan (olgun insan) mertebesine yükseltir.
- Hoşgörü ve Birlik
- Din, dil, ırk, milliyet… Mevlânâ’ya göre bunlar, insanları ayırmak yerine zenginleştiren özelliklerdir.
- “Birlik” (tevhid) kavramı hem Allah’ın mutlak birliğine iman etmeyi hem de insanları kalpten kucaklamayı içerir. Ona göre hakikat tektir, ve hakikatin özüne eren, diğer insanlarla “kardeşçe” bir paydada buluşur.
- Manevî Yolculuk
- Şems-i Tebrizî ile olan dostluğu, Mevlânâ’nın içsel dönüşümünü tetikleyen büyük bir mihenk taşıdır. Bu dönemde hayatını ibadet, zikir, sohbet, semâ ile yoğurur; içinde ilahi aşkın ateşi yanar.
- İnsan da benzer bir yolculukla, hakikati aramak için yola çıkmalı ve “kendini bilme” noktasına ulaşmalıdır.
3. Mevlana'nın Eserleri
- Mesnevî
- En meşhur eseridir; altı ciltten oluşur ve içinde manzum hikâyeler, öğütler, tasavvufî anlatılar bulunur. Bir nevi “tasavvuf ansiklopedisi” olarak görülür.
- Dil semboliktir; bazen bir kuş, bazen bir deve, bazen bir çoban, bazen bir hükümdar üzerinden derin hakikatler anlatılır.
- Divan-ı Kebir
- Coşkulu şiirlerin yer aldığı divandır. Pek çok şiirinde Şems’e atıfta bulunur; aynı zamanda İlahi Aşk’ı en veciz ifadelerle dile getirir.
- Fîhi Mâ Fîh
- Mevlânâ’nın sohbetlerinin derlendiği bir eserdir. Düzyazı tarzında, çeşitli konulardaki düşünce ve nasihatlerini içerir.
- Mektubât ve Mecâlis-i Seb’a
- Mektupları ve yedi vaazını içeren eserlerdir. Mevlânâ’nın nasıl bir eğitimci ve hoca olduğunu görmek açısından önemlidir.
4. Semâ ve Mevlevî Kültürü
- Semâ Töreni
- Mevlânâ’nın öğretileri sonrasında oluşan Mevlevîlik yolunda, semâ (özel bir zikir dansı) önemli bir yer tutar. Ney, kudüm ve diğer enstrümanların eşlik ettiği bir müzik eşliğinde dervişler döne döne Allah’ı zikreder.
- Bu dönüş, kâinatın dönüşünü, kulun Hak’la birleşme arzusunu sembolize eder. Kollardan birinin göğe, diğerinin yere bakması, “Hak’tan aldığımı halka dağıtıyorum” manasını taşır.
- Mevlevî Dergâhları
- Tarih boyunca Mevlevî dergâhları, edebiyat, musiki, hat sanatı, ayrıca dini ve fenni ilimlerin öğretilmesi gibi alanlarda faaliyet göstermiştir.
- “Çile” denilen nefis terbiyesi süreciyle dervişler yetiştirilir, misafirlere kapı her zaman açık tutulur.
- Evrensel Mesaj
- Günümüzde de Mevlânâ ve semâ, sadece İslâm dünyasında değil, dünya genelinde “barış, sevgi ve hoşgörü” kavramlarının sembolü hâline gelmiştir. Sufi müziğine ve Mevlevî törenlerine uluslararası ilgi yoğundur.
5. Mevlânâ’nın Günümüze Hitabı
- “Ne olursan ol yine gel” Anlayışı
- Aslında bu cümle, Mevlânâ’nın tam metinlerinde bire bir bulunmasa da, onun misyonunu harika özetler: “Gel, dön dolaş ama daima hakikate açılan kapıda birleşelim.”
- Kişi hangi hataları yapmış olursa olsun, hangi inanç veya geçmişe sahip olursa olsun, Allah kapısı herkese açıktır.
- İç Dünyamızda Dönüş
- Modern insanın stresi, kaygıları, yalnızlığı varken Mevlânâ’nın mesajı “Kendini bil, kalbine yönel, içindeki ilahi nefesi keşfet” der.
- “Dön, aradığın her şey kendi içinde” diyerek dış dünyada bitmeyen haz ve güç arayışına dur demeyi önerir.
- Sevgi, Empati ve Hoşgörü
- Günümüzde de toplumsal ve bireysel anlaşmazlıklar, kutuplaşmalar var. Mevlânâ bu noktada bize, birbirimizin kalplerine dokunmayı, anlamayı, merhamet göstermeyi öğütlüyor.
- Diyor ki: “Ben ve sen” diye ayrıldığımızda, aslında büyük bir hakikati kaybediyoruz. Çünkü hepimiz insanız ve bu varoluş âleminde birbirimize muhtacız.
- Ruh ve Aşk Eksenli Bir Hayat
- Mevlânâ, dini duyguların sadece kuru bir kuralcılığa veya korkuya dayanmadığını, esas olanın aşk ve sevgi merkezli bir iman olduğunu anlatır.
- Bu bakış açısı, ibadetleri ve ahlâkî davranışları severek yapmayı, insanı “mecbur” değil “coşkun” kılmayı hedefler.
6. Ne Olursan Ol, Gel! Aşksız olma ki ölü olmayasın...
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, hem yaşadığı dönemde hem de aradan asırlar geçmesine rağmen bugün de ışık saçan bir âlim, mutasavvıf, sevgi rehberi. Ondan öğrendiklerimiz, sadece “güzel sözler” olmamalı. Asıl mesele, kendi içimize dönerek, onun işaret ettiği ilahi aşkı ve kardeşlik duygusunu hayatımızın her alanına taşımak.
- “Gel, gel, ne olursan ol yine gel!” seslenişi, dışlayıcı değil kucaklayıcı bir kültürün özünü yansıtıyor.
- “Aşksız olma ki ölü olmayasın” diyen Mevlânâ, bize “sevgisiz bir hayatın ruhsal ölüm” anlamına geldiğini hatırlatıyor.
- Dünyanın her yerinden insanlar Mevlânâ’ya ve semâ ayinlerine hayranlık duyuyorsa, bunun sebebi o büyük gönül genişliği ve derin manevî çağrı olsa gerek.
Günümüzde her zamankinden daha çok sevgi, birlik ve empatiye ihtiyacımız var. Mevlânâ’nın öğretileri, bu ihtiyacı karşılamada eşsiz bir rehber konumunda… Onun sözleriyle bitirelim:
“Ümitsizliğin ardında nice ümitler var, karanlığın ardında nice güneşler var.”
Bu sözler, bize daima umudu, yenilenmeyi ve içsel dönüşümü hatırlatsın.